www.muzeum.turek.pl - Spacerkiem po turkowskim rynku

Jesteś tutaj: Start / Aktualności / Spacerkiem po turkowskim rynku

Spacerkiem po turkowskim rynku

• 
• 

Nazwa Rynek odnosiła się do dzisiejszego Placu Wojska Polskiego, jako ta najstarsza i najbardziej pierwotna. Rynek to przestrzeń wymiany handlowej. To tutaj odbywały się cotygodniowe targi i coroczne jarmarki. Co ciekawe, to głównie handel i podatki wytyczały prestiż miasta i możliwości jego rozwoju. Organizowanie jarmarków to dla miasta był przywilej. Przyznawał go nie kto inny, jak władca państwa polskiego, czyli król.W 1357 roku Kazimierz Wielki wydał prawo do organizowania w Turku jarmarków. Dzięki temu miasto rozwijało się, do miasta przybywali kupcy, a lokalni rzemieślnicy na targach i jarmarkach sprzedawali swoje wyroby. W 1511 roku Zygmunt Stary nadał mieszczanom prawo do odbywania jarmarku w dniu Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (15 sierpnia). W 1640 Władysław IV Waza nadał prawo do odbywania drugiego jarmarku w dniu Św. Jakuba Apostoła (1 maja). W 1732 roku król August II Sas wystawił przywilej zezwalający na jarmarki w dniach Św. Trójcy (niedziela po święcie Bożego Ciała) i św. Agnieszki (21 stycznia). Podkreśla to fakt, że jarmark to dla Turku naprawdę było święto.Uwiecznił ten fakt artysta malarz Eugeniusz Waniek w swojej akwareli z lat 30-tych XX w. W zbiorach archiwalnych muzeum jest też ciekawa fotografia z okresu międzywojennego, obrazująca przebieg targu na turkowskimrynku.

Opis Turku z 1817 roku podaje, że w mieście murowane były tylko trzy budynki wznoszące się przy rynku, pozostałe zaś w liczbie 126 miały konstrukcję drewnianą. Dachy 25 budynków znajdujących się w centrum miasta pokryte były gontami lub szkudłami (łupanymi deseczkami), 104 chałupy kryły słomiane strzechy. Z drewna zbudowane były również wszystkie zabudowania gospodarcze-szopy, wozownie, stajnie, obory, stodoły, kurniki, spichrze, spicherki i inne. Wszystkie one pokryte były słomą, gontami, a przeważnie dranicami, czyli długimi deszczułkami z rozłupanych pni. Nad budynkami mieszkalnymi i zabudowaniami gospodarczymi górowały jedynie wieżyczki kościołów i skrzydła trzech młynów wietrznych, czyli wiatraków, usytuowanych na obrzeżach miasta. Nad brzegiem pobliskiego stawu stał mały młyn wodny.W centrum miasta znajdował się murowany budynek zarządu miasta (ratusz) z małym pomieszczeniem w piwnicy, przeznaczonym na więzienie za drobne przestępstwa.

Dziś Rynek, czyli Plac Wojska Polskiego jest częścią układu urbanistycznego o wartości zabytkowej i jako taki wpisany jest do rejestru zabytków. Jego wygląd został ostatecznie ukształtowany w XIX wieku, po tzw. regulacji miasta, według planu z 1823 roku. W miejsce drewnianych domów pojawiły się wokół rynku murowane kamienice. Stoją one do dziś, niektóre po gruntownym remoncie lub całkowitej odbudowie.

To, w jakim stopniu zmieniały się te budowle, zobaczą Państwo na zestawionych fotografiach: dawnych i współczesnych. Profesjonalny opis konserwatorów zabytków z 1984 roku pokaże nam, jak stosunkowo szybko te zmiany następują.

Od siebie dodajemy informacje o osobach, wydarzeniach, ciekawostkach związanych z poszczególnymi miejscami.

 

Plac Wojska Polskiego nr 1 – ratusz – siedziba władz miejskich. Najważniejszy budynek w mieście. Został zbudowany w stylu klasycystycznym w latach 1872-76.

Murowany, piętrowy, usytuowany przy narożniku rynku i ulicy 1 Maja, rozpoczyna zwarty ciąg piętrowy zabudowy północnej pierzei rynkowej. Układ wnętrz dwu- i dwu i półtraktowy z sienią i klatką schodową na osi środkowej. Fasada siedmioosiowa podzielona horyzontalnie pasami gzymsów wydzielających partie cokołową piętra i fryzu pod prostym gzymsem koronującym. Oś środkowa nieznacznie zryzalitowana i zaakcentowana architektonicznym opracowaniem, balkonowe porte-fenetre piętra, o półkolistym zwieńczeniu, ujmują zdwojone pilastry, na których spoczywa belkowanie z trójkątnym naczółkiem pod gzymsem koronującym oraz wieżą zegarową podzieloną architektonicznie i nakrytą niewysokim daszkiem namiotowym. Otwory okienne parteru i wejście na osi środkowej zwieńczono łukiem odcinkowym, ponad oknami piętra znajdują się proste gzymsy naczółkowe. Elewacja zachodnia /dwuosiowa/ kontynuuje podział fasady. Budynek nakryty jest trzema połaciami wysokiego dachu pokrytymi blachą, posiadał dwa kominy.

Projektantem turkowskiego ratusza był prawdopodobnie architekt Jan Janiszewski.

Dominującym elementem architektonicznym jest wieża zegarowa, z umieszczonym w niej zabytkowym zegarem mechanicznym firmy C.WeissGlogau, działającym do dzisiaj.

Gmach był siedzibą Zarządu Miasta Turku, zarówno podczas zaborów, wojen światowych oraz w okresie międzywojennym.

Przed wojną mieszkał tu z rodziną sekretarz miasta Stanisław Witulski, o czym wspominały jego córki, odwiedzające Turek w latach 90-tych XX w. Z czasów dzieciństwa zapamiętały przede wszystkim drewniane wąskie schody prowadzące na ciemny wówczas strych.

W 1928 roku, w 10. rocznicę odzyskania niepodległości, na fasadzie budowli odsłonięto pamiątkową tablicę z białego marmuru, która zaginęła podczas okupacji. Zastąpiła ją nowa, granitowa, z nazwiskami turkowian walczących o niepodległość. Po latach została odnaleziona oryginalna. Zamontowano ją, jako zabytek, w hallu miejscowego liceum ogólnokształcącego.

O czasach wojny wspominałakiedyś nieżyjąca już Halina Wesołowska, która w czasie okupacji hitlerowskiej pracowała w Magistracie. Pamiętała, że okna jej biura wychodziły na podwórze. Któraś z pracownic zaznaczyła ślad swojej bytności wyskrobując na szybie okiennej imię Zofia. Do 2009 roku było jeszcze widoczne. Potem wstawiono nowe okna.

Po wojnie na parterze była siedziba Urząd Stanu Cywilnego z salą ślubów, do 2009 roku.

Od 1978 roku na piętrze ratusza znajdowało się Muzeum Rzemiosła Tkackiego. Po przebudowie w latach 2010 – 2012 muzeum zagospodarowało cały gmach, obejmując także pomieszczenia od strony oficyny. Strona frontowa gmachu pozostała niezmieniona, nie ma tylko kominów. Od strony dziedzińca zaprojektowano przeszklony krużganek. Tworzy on ciekawą przestrzeń komunikacyjną i dodatkową ekspozycyjną. Od 26 maja 2012 roku to siedziba Muzeum Miasta Turku im. Józefa Mehoffera.

 

Plac Wojska Polskiego nr 2 – dom mieszkalno – handlowy, murowany, piętrowy. Układ wnętrz dwutraktowy z sienią na osi. Fasada pięcioosiowa, podzielona wydatnym profilowanym gzymsem międzykondygnacjowym i zwieńczona kroksztynowym gzymsem koronującym. Okna piętra ujęte architektonicznymi obramieniami nawiązującymi do form włoskiego renesansu. Na osi środkowej balkon o starej, żeliwnej balustradzie. Dach dwuspadowy o niewielkim nachyleniu połaci, dwa kominy. Ostatnie 30-lecie XIX wieku.

Przed wojną w kamienicy nr 2 mieszkał i prowadził zakład szewski Stefan Jarek, później przeniósł swoją działalność do posesji przy ul. Kaliskiej 16, którą kupił od sukcesorów z Łodzi. Dziadek pana Andrzeja Jarka nie tylko naprawiał buty, ale i wykonywał nowe, na zamówienie i na sprzedaż. W latach 30-tych XX w., w czasie kryzysu, wykonywał popularne i tanie wówczas trepy z drewnianą podeszwą.

Przed wojną mieszkali także m.in. Gołda Lipska, Franciszek Przybylak, Franciszek Rudzki, Stanisław Chojnacki. Mieszkaniec Turku twierdzi, że właścicielem kamienicy do 1940 roku był Lifszyc lub Lipszyc.

Po wojnie w miejscu zakładu szewskiego p. Wagner prowadził zakład fryzjerski, w którym zatrudniony był też p. Socki. W latach 80-tych przeniósł się do kamienicy PSS-u, przy ul. Kaliskiej 2.

W latach 80-tych i 90-tych był w tym miejscu sklep odzieżowy oraz obok sklep mięsny PSS-u, o którym mówiono „sklep pod zegarem”.

 

Plac Wojska Polskiego nr 3 – dom mieszkalno – handlowy, murowany, piętrowy. Układ wnętrz dwutraktowy z sienią na osi środkowej. Fasada pięcioosiowa  zwieńczona gzymsem kroksztynowym przerwanym nas osią środkową, gzyms na wysokości naczółków okien piętra wydziela partię fryzu, którą wypełniają odcinkowe naczółki okienne, oś środkowa zaakcentowana została barokowym naczółkiem /ponad gzymsem koronującym/, na skrajnych osiach znajdują się balkony o nowych, prostych balustradach. Narożniki fasady ujęto lizenami a oś środkową nieznacznie zryzalitowano. Dach dwuspadowy o niewielkim spadku połaci, cztery kominy. Koniec XIX wieku.

Kamienica nr 3 odbiega nieco od neorenesansowej stylistyki, stara się zdominować zwarty szereg domów w sąsiedztwie ratusza. Elewację skomponowano przy użyciu bogatych elementów dekoracyjnych.

Przed wojną w kamienicy mieszkali m.in. Józef Białas, Feliks Bukowiecki, Mordka Zylber.

Kamienica przy Placu Wojska Polskiego 3 to w czasie wojny Adolf Hitler Platz 3.

Na parterze był wówczas sklep z wyrobami zakładu „Tkacz”.

 

Plac Wojska Polskiego nr 4 – dom mieszkalno – handlowy, murowany, piętrowy. Układ wnętrz dwutraktowy z sienią na osi. Fasada pięcioosiowa podzielona wydatnym gzymsem międzykondygnacjowym i zwieńczona profilowanym gzymsem koronującym. Okna piętra ujęto architektonicznymi obramieniami nawiązującymi do form włoskiego renesansu. Na drugiej i trzeciej osi znajdują się balkony z zachowanymi starymi, żeliwnymi balustradami. Dach dwuspadowy o niewielkim nachyleniu połaci, dwa kominy. Ostatnie trzydziestolecie XIX wieku.

Przed wojną odnotowano jedno nazwisko lokatora: Wacław Sobczak, zapewne było ich więcej.

Po wojnie na parterze były sklepy: mleczarski i spożywczy.

 

Plac Wojska Polskiego nr 5 – dom mieszkalno – handlowy, murowany, piętrowy. Układ wnętrz dwutraktowy z sienią na osi. Fasada pięcioosiowa podzielona horyzontalnie. Narożniki kondygnacji przyziemia zaznaczono boniowanymi lizenami, wydzielona partia cokołowa piętra. Okna piętra ujęto architektonicznymi obramieniami nawiązującymi do form włoskiego renesansu, całość wieńczy gzyms kroksztynowy. Na osi środkowej balkon z zachowaną ozdobną, żeliwną balustradą. Dach dwuspadowy o niewielkim nachyleniu połaci, dwa kominy. Ostatnie trzydziestolecie XIX wieku.

W posesji nr 5, w kamienicy Stanisławy Karkusińskiej i Kuligowskiego, przed wojną mieszkał Stanisław Felisiak, dekorator i tapicer. Podczas wojny Niemcy wyeksmitowali całą rodzinę. Felisiakowie przenieśli się na Adolf Hitler Platz 12 (przed wojną nr 14), a pan Felisiak swój warsztat miał w oficynie, w szopie. Po wojnie władze komunistyczne warsztat rzemieślniczy zlikwidowały.

Przed wojną w kamienicy mieszkali także: Józef Grzeszkiewicz, Roman Łukaszewski, Chaim Mermelsztajn.

W początkowym okresie okupacji na parterze budynku był sklep tytoniowy Franciszka Pawlika, który prowadziła Zdzisława Jaskólska.

Po wojnie Marian Czubakowski prowadził tutaj sklep z farbami klejowymi, który potem upaństwowiono.

 

Plac Wojska Polskiego nr 6 – dom mieszkalno – handlowy, murowany, piętrowy. Usytuowany przy narożniku rynku i ulicy Kolskiej, początkujący zwarty ciąg zabudowy wschodniej pierzei rynkowej. Prawdopodobnie pierwotnie parterowy, rozbudowany później o kondygnację piętra i skrzydło wzdłuż południowej pierzei ulicy Kolskiej. Sień w skrzydle od ulicy Kolskiej. Narożnik budynku ścięty. Elewacje frontowe podzielone gzymsem międzykondygnacyjnym i zwieńczone profilowanym gzymsem (gzyms elewacji od strony rynku ozdobiono dodatkowo zębnikiem). Fasada od strony rynku pięcioosiowa z witryną sklepową przy narożniku. Dach czterospadowy pokryty dachówką. W obecnej postaci pochodzi z ostatniego trzydziestolecia XIX w.

W kamienicy, która należała do Tomasza Jaksiewicza, na pierwszym piętrze mieścił się Sąd Powiatowy. W dużej sali z przyległym pokoikiem dla orkiestry odbywały się bale maskowe, zabawy i zjazdy okolicznościowego ziemiaństwa.

Z bramy domu od strony ulicy Kolskiej prowadziły na parterze drzwi do pomieszczenia, w którym urządzono w 1883 roku dużą salę teatralną, za czasów posiadania tej nieruchomości przez Zbyszewskiego. Sala posiadała scenę oraz widownię na 102 miejsca siedzące i szereg miejsc stojących. Teatr amatorski wystawiał tutaj sztuki do 1892 roku.

W latach 30-tych XX w. rozbudowano gmach ówczesnego Sądu, nadbudowując skrzydło od strony ul. Kolskiej.

Na liście lokatorów w okresie przed drugą wojną wymieniono: Kazimierza Głodowskiego, Władysława Waberskiego, Franciszka Baranowskiego, FlorjanaPiątkiewicza.

Po wojnie w kamienicy znajdował się sklep wielobranżowy tzw. KONSUMY – artykuły były dostępne tylko dla wybranych i uprzywilejowanych ludzi za okazaniem specjalnych talonów.

Od lat 80-tych pani Głodowska miała sklep obuwniczy i odzieżowy.

 

Plac Wojska Polskiego nr 7 – dom mieszkalno – handlowy, murowany, piętrowy – początkowo zapewne parterowy. Układ wnętrz dwutraktowy z sienią na osi. Fasada pięcioosiowa podzielonahoryzontalnie profilowanym gzymsem między kondygnacjami, okna w prostych obramieniach. Dach dwuspadowy pokryty papą, dwa kominy. Wzniesiony w drugiej ćwierci XIX w., nadbudowany o kondygnację piętra w ostatnim trzydziestoleciu XIX w.

W Elaboracie Urzędu Miejskiegoz 1937 roku jako lokatorzy wymienieni są: Czesław Bielecki, Franciszek Grabowski.

Po wojnie kamienica nazywana była „jubilerską”, gdyż mieścił się tu sklep jubilerski, w którym można było nabyć także ciekawe wyroby „cepeliowskie” lub z importu.

W 2006 roku dom zburzono, a w jego miejsce postawiono nowy, znacznie odbiegający od pierwowzoru. Zastosowano niespotykane w Turku facjatki i pseudohistoryczną architekturę.

 

Plac Wojska Polskiego nr 8 – dom mieszkalno – handlowy, murowany, dwupiętrowy, podpiwniczony. Układ wnętrz dwutraktowy, na osi środkowej szeroka sień przejazdowa, klatka schodowa w trakcie tylnym. Fasada pięcioosiowa podzielona horyzontalnie i zwieńczona wysoką attyką o łagodnych spływach esowych (w środkowym polu attyki wpisana data budowy domu), okna pierwszego pietra w rozbudowanych obramieniach o formach renesansowych, okna drugiego piętra w prostych obramieniach, wydatny profilowany gzyms wieńczący dwa balkony na osi środkowej. Dach pulpitowy zakryty attyką. Budynek wzniesiono w 1884 r.

Jedna z najbardziej reprezentacyjnych kamienic, należała do znanych turkowskich rodzin, jak Hübnerowie, Kaczorowscy, Szenfeldowie.

W 1937 roku mieszkali m.in.: Marian Czubakowski, Józef Migas, Gołda Rygler, dr Wacław Sawicki.

Kamienica przywołuje bardzo przykre wspomnienia: w latach 1945-56 mieścił się Urząd Bezpieczeństwa Publicznego, gdzie katowano, przesłuchiwano mieszkańców miasta i powiatu, którzy walczyli z komunistami. Doskonale pamiętam, jak musiałam omijać budynek, przechodząc z chodnika na jezdnię. Przed budynkiem stały strażnice z żołnierzami z bronią, strzegli wejścia do budynku. Pamiętam wjeżdżające samochody więzienne z transportem ludzi na przesłuchania. Podłoga w korytarzu była drewniana, więc stukot kół zwracał uwagę przechodniów.

W piwnicach budynku więziono i męczono, przed wyrokiem, partyzantów z oddziału „Groźnego” w kwietniu 1946 roku.

Na ścianie budynku istnieje tablica upamiętniająca to smutne miejsce, ufundowana w 1996 roku. W jej odsłonięciu uczestniczył jeden z żyjących jeszcze wówczas żołnierzy „Groźnego”, Tadeusz Stachowiak, skazany w pamiętnym procesie pokazowym na dożywocie.

Plac Wojska Polskiego nr 9 – dom mieszkalno – handlowy, murowany, początkowo parterowy, później podwyższony o jedną kondygnację. Układ wnętrz dwutraktowy z sienią na osi. Na osi środkowejszeroka sień przejazdowa, klatka schodowa w tylnym trakcie. Fasada pięcioosiowa podzielona horyzontalnie, oś środkowa nieznacznie zryzalitowana, balkon o starej żeliwnej balustradzie nad bramą wjazdową, okna pozbawione obramień. Dach dwuspadowy pokryty papą, jeden komin. Zbudowany w połowie 2 ćw. XIX w., podwyższony w ostatnim trzydziestoleciu XIX w.

Kamienica ta przed wojna należała do rodziny Leokadii i Józefa Marszlów, którzy w jej oficynie prowadzili drogerię.  Mieszkanka Turku ciepło wspomina drogerię pani Leokadii Marszel: zapach ziół, maści i innych specyfików farmaceutycznych, cukierków ślazowych na kaszel i innych medykamentów.

Dwaj jedyni synowieMarszlów zginęli podczas drugiej wojny światowej: Tadeusz został zastrzelony przez Niemców w Turku, a Stanisław zginął w bitwie nad Bzurą.

Oprócz Marszlów urzędnicy odnotowali mieszkających tu w 1937 roku: Ignacego Ścibiora i Józefa Rytę.

 

Plac Wojska Polskiego nr 10 – dom mieszkalno – handlowy, murowany, piętrowy, podpiwniczony. Usytuowany przy narożniku wschodniej pierzei rynkowej i placu Sienkiewicza. Składa się z dwu skrzydeł wzniesionych na prostokątnym planie – krótszego od strony rynku i dłuższego od strony placu Sienkiewicza. Układ wnętrz dwutraktowy, główna sieńw skrzydle od strony placu Sienkiewicza. Parter skrzydła przyrynkowego zajmują sklepy handlowe, powyżej cztery okna piętra w prostych obramieniach. Elewacje pozbawione podziałów wieńczy profilowany gzyms koronujący. Dwuspadowe dachy obu skrzydeł pokryto eternitem. Druga połowa XIX w.

Przed wojną w domu tym mieszkał Julian Mielcarek, wybrany na burmistrza w 1927 roku.

Pozostali ówcześni lokatorzy to: Stefan Kozłowski, Jan Centkowski, Zofia Małolepsza, Kazimiera Chlewska.

W latach 1933-36 mieszkał tu w wynajętym pokoju wspomniany wcześniej Eugeniusz Waniek. Pomagał on Józefowi Mehofferowi w wykonywaniu polichromii w turkowskim kościele parafialnym. Tutaj z okna namalował akwarelę „Jarmark w Turku”.

 

Dawniej Rynek 11 i 12

Widok na parterowe domy, dawniej Rynek, a właściwie Plac Marszałka Piłsudskiego 11 i 12. W domu nr 11 mieszkały rodziny żydowskie Arona Neumana i Fride.

 W prawej części domu nr 12 była restauracja rodziców Stefana Puszczyńskiego, po lewej herbaciarnia prowadzona przez Władysławę Justyńską.  Domy te zostały rozebrane przez Niemców na początku okresu drugiej wojny światowej. Rok 1938.

Spadkobiercy Puszczyńskich, mimo kilku spraw sądowych prowadzonych w latach 1982-83 w Sądzie w Turku, nie odzyskali działki, na której stał do rodzinny, ani adekwatnej rekompensaty za poniesione straty.

Plac Wojska Polskiego 11 a – w miejscu dawnych drewnianych budynków znajduje się skwer z ławeczką Józefa Mehoffera oraz  budynek hotelu „Arkady”, fot. 2017 rok

 

Plac Wojska Polskiego nr 11 (przed wojną 13) – dom mieszkalno– handlowy, murowany, dwupiętrowy, podpiwniczony. Wzniesiony jako drugi człon zwartej zabudowy południowej pierzei rynkowej, stąd ślepa, wschodnia elewacja (ściana ogniowa). Trójtraktowy układ wnętrz z usytuowaną centralnie, oświetloną od góry klatką schodową i szeroką sienią przejazdową na lewym skraju budynku. Fasada pięcioosiowa. Oś środkowa zaakcentowana trójkątnym naczółkiem występującym ponad gzyms koronujący. Na I piętrze balkon przez całą szerokość elewacji, na II piętrze balkon na osi środkowej. Balkony posiadają stare, ozdobne balustrady i wsporniki. Budynek nakryty jest płaskim dachem pulpitowym. Wzniesiony został w roku 1876 (data na tympanonie naczółka fasady).

 

Budynek znany w Turku jako kamienica rodziny Barskich,, w spisie lokatorów z 1937 roku oprócz Kazimierza Barskiego wymienieni są: Jan Kozłowski i Michał Zahn. Właśnie Michał Zahn, żydowski przedsiębiorca, właściciel tartakuprzy ulicy Kolska Szosa, był właścicielem owej kamienicy, a Kazimierz Barski tylko prowadził sklep kolonialny, znajdujący się na parterze.

Niektóre źródła podają, że w kamienicy istniała,jeszcze w czasach zaborów, agencja towarzyska, której „pensjonariuszki” odwiedzali kupcy nawet z Petersburga i Tallina.

W czasie wojny mieścił się w kamienicysklep z artykułami żywnościowymi, winem i spirytusem. Podczas wojny fotografowała się na balkonie tego domu rodzina Wagnerów. Willi Wagner podczas wojny był niemieckim naczelnikiem Izby Rzemieślniczej, której biuro mieściło się na parterze tego domu. Wagnerowie pod koniec wojny wyjechali z Turku.

W oficynie kamienicy mieszkały podczas wojny rodziny niemieckich oficerów.

 

Plac Wojska Polskiego nr 12 (przed wojną nr 14) –dom mieszkalno – handlowy, murowany, piętrowy, podpiwniczony. Układ wnętrz dwutraktowy z sienią na osi środkowej, schody w trakcie tylnym, stare drzwi płycinowe wiodące do sieni. Fasada pięcioosiowa podzielona horyzontalnie. Okna piętra z prostymi naczółkami i płycinami podokiennymi, wydatny gzyms kroksztynowy, balkon na osi środkowej z nową, żelazną balustradą. Dach płaski, dwa kominy. Ostatnie trzydziestolecie XIX wieku.

Przed drugą wojną dom Stanisławy Karkusińskiej i Kuligowskiego. W czasie wojny na I piętrze w podwórzu mieszkał, a w szopie miał swoją pracownię, Stanisław Felisiak - dekorator i tapicer. Po wojnie władze ludowe zlikwidowały zakład tapicerski.[Wywiad z Anną Musialską]

W Elaboracie z1937 roku wymienieni są lokatorzy: Władysław Kaczorowski, Stefan Brzuska, Michał Olzarowicz(?).

 

Plac Wojska Polskiego nr 13 (przed wojną nr 15) –dom mieszkalno – handlowy, murowany, piętrowy, podpiwniczony. Układ wnętrz dwutraktowy z sienią na osi, schody w trakcie tylnym, stare drzwi płycinowe wiodące do sieni. Fasada pięcioosiowa podzielona horyzontalnie, zwieńczona profilowanym gzymsem z zębnikiem, balkon na osi środkowej. Wysoki dach dwuspadowy pokryty papą, jeden komin. Ostatnie trzydziestolecie XIX wieku.

W okresie międzywojennym mieszkali tutaj: J. Engiel, G. Judkiewicz, JuljuszKalferszt, Jan Guziak.

Po wojnie mieścił się tu sklep p. Figurskiego, gdzie można było nabyć ramki i zabawki oraz naprawić lalki.

 

Plac Wojska Polskiego nr 14 (przed wojną nr 16)– dom mieszkalno – handlowy, murowany, dwupiętrowy, podpiwniczony. Układ wnętrz dwutraktowy z sienią na osi, klatka schodowa w trakcie tylnym, zachowane stare drzwi płycinowe. Fasada pięcioosiowa podzielona horyzontalnie, podwójne gzymsy międzykondygnacjowe wydzielają partie cokołowe I ill piętra. Okna w prostych obramieniach, na osi środkowej pierwszego piętra znajduje się balkon z ozdobną balustradą żeliwną i takimiż wspornikami. Płaski dach pulpitowy. Ostatnie trzydzieści lat XlX wieku.

W 1937 roku lokatorami byli m.in.: Jan Malczewski, Tomasz Cichocki, Beer Szajniak.

Po wojnie po lewej stronie kamienicy był sklep obuwniczy BATA prowadzony przez T. Cichockiego.

Później była to część najbardziej popularnego w Turku sklepu cukierniczego „Bombonierka”.

Po prawej stronie kamienicy w 1991 roku założono aptekę „Złoty pył”, Małe Muzeum Aptekarstwa im. Mieczysława Gizińskiego.Dziś już nie istnieje.

 

Plac Wojska Polskiego nr 15(przed wojną nr 17) – dom mieszkalno – handlowy, murowany, piętrowy. Układ wnętrz dwutraktowy z sienią na skrajnej osi (zachodniej), schody w trakcie tylnym, zachowane stare drzwi płycinowe. Fasada pięcioosiowa podzielona horyzontalnie z wyodrębnieniem partii cokołowej piętra. Okna w prostych obramieniach, na piętrze zwieńczone prostymi naczółkami, profilowany gzyms koronujący. Na osi środkowej częściowo zdewastowany balkon (bez podłogi) o starej, ozdobnej balustradzie  i wspornikach. Dach dwuspadowy o niewielkim nachyleniu połaci. Ostatnie 30 lat XlX w.

Elaborat z 1937 roku wymienia nazwisko tylko jednego lokatora: Mirona Cichockiego.

 

Plac Wojska Polskiego nr 16(przed wojną nr 18) – dom mieszkalno – handlowy, murowany, piętrowy. Układ wnętrz dwutraktowy z sienią na osi, schody w trakcie tylnym, zachowane stare drzwi płycinowe. Fasada pięcioosiowa podzielona horyzontalnie z wyodrębnieniem partii cokołowej piętra. Środkowe okno piętra ujęto pilastrami, na których spoczywa belkowanie z trójkątnym naczółkiem ponad gzymsem koronującym. Pozostałe okna piętra zwieńczone są przerwanymi u podstawy naczółkami trójkątnymi. Ponad oknami prawej strony budynku zachowały się częściowo dekoracyjne płyciny nadokienne (okna przerobione na witrynę i drzwi lokalu handlowego). Na osi środkowej znajduje się balkon o starej balustradzie i ozdobnych wspornikach. Wysoki dach dwuspadowy pokryty papą, dwa kominy. Ostatnie 30 lat XlX w.

Przed wojną mieszkali tutaj: Maria Marta Hübner, Józef Kleczewski.

W kamienicy mieścił się Skład Materiałów Aptecznych Jerzego Rzęczykowskiego, w której można było nabyć wiele przydatnych artykułów m.in. do pielęgnacji ciała.

Kamienica, w której w czasie drugiej wojny mieściła się Biblioteka Kraju Warty Filia w Turku oraz pomieszczenia partyjne NSDAP.

Po wojnie w oficynie kamienicy mieszkał popularny lekarz w mieście dr Sidoruk.

 

Plac Wojska Polskiego nr 17 ( przed wojną nr 19) – dom mieszkalno – handlowy, murowany, piętrowy. Usytuowany przy narożniku ulicy Kaliskiej i zachodniej pierzei rynkowej.Składa się z dwu skrzydeł wzniesionych na prostokątnych planach – ze skrzydła frontowego (od strony rynku) i drugiego od ulicy Kaliskiej. Fasada od strony rynku jest pięcioosiowa z sienią wejściową na osi środkowej. Część parterowa fasady jest boniowana, piętrowa – urozmaicona architektonicznymi obramieniami okiennymi nawiązującymi do form włoskiego renesansu, całość wieńczy gzyms machikułowy. Przy drugiej i czwartej osi znajdują się balkony ze starymi, żeliwnymi balustradami. Oba skrzydła nakryte zostały płaskimi dachami pulpitowymi. Ostatnie 30 lat XIX w.

PSS Społem jedną część kamienicy kupił od rodziny Wagnerów, drugą część od rodziny Raczyków. W kamienicy znajdował się zakład fryzjerski pana Wagnera (lata 30-te XX w.).

Elaborat z 1939 roku odnotował oprócz Juljana Wagnera także innych lokatorów: Józefa Kucharskiego, Rudolfa Rogalewicza, Jerzego Sobockiego.

Na parterze w kamienicy była apteka, która została przeniesiona na ulicę Piłsudskiego, od strony rynku po lewej stronie, po wojnie, znajdował się sklep z tekstyliami.

 

Plac Wojska Polskiego nr 18 (przed wojną nr 20) – Bank Spółdzielczy, murowany, piętrowy, z użytkową kondygnacją poddasza, podpiwniczony. Układ wnętrz dwu i dwu i półtraktowy z sienią na osi skrajnej (północnej). Fasada czteroosiowa podzielona horyzontalnie, kondygnacja parteru boniowana, wyodrębniona część cokołowa piętra. Okna piętra w prostych obramieniach z płycinami podokiennymi ujętymi pilastrami i prostymi gzymsami naczółkowymi. Gzyms z zębnikiem – koronką, całość zwieńczona profilowanym gzymsem koronującym, pod którym fryz tryglifowo-metopowy. Szeroki balkon z zachowaną starą balustradą żeliwną i dekoracyjnymi wspornikami przebiega przez dwie osie środkowe. Dach dwuspadowy, dwa kominy. Ostatnie 30 lat XIX w.

Przed wojną wśród lokatorów wymienia się Bronisława Kossowskiego i Ignacego Kozłowskiego.

Po wojnie na piętrze mieszkał dr Wacław Sawicki.

Po lewej stronie istniała Spółdzielnia Dentystyczna założona przez dr Kałużyńskiego, a pracującym w spółdzielni był dr Gajewski, który przyjeżdżał z Kalisza.

 

Plac Wojska Polskiego nr 19 (przed wojną nr 21) – dom mieszkalno– handlowy, murowany, piętrowy, podpiwniczony. Układ wnętrz dwutraktowy, z sienią na głównej osi. Fasada pięcioosiowa podzielona horyzontalnie, oś środkowa nieznacznie zryzalitowana z balkonem o ozdobnej, starej żeliwnej balustradzie. Okna pozbawione obramień, na piętrze zwieńczone prostymi gzymsami naczółkowymi. Wydzielona partia fryzu, gzyms koronujący – zębnikowo – kroksztynowy. Zachowane stare drzwi płycinowe z rozetami w polu środkowym. Dach dwuspadowy pokryty dachówką i blachą, dwa kominy. 2 poł. XIX w.

W dokumencie z 1937 roku wymieniony jest jeden lokator: Piotr Chrostek.

Po wojnie po lewej stronie mieszkali państwo Stasiakowie, natomiast prawa strona była zamieszkana przez pana Pawlaka, który był rzeźnikiem.

W dzisiaj działającym sklepie zoologicznym kiedyś istniał sklep wielobranżowy, gdzie sprzedawane były wyroby tytoniowe oraz szczotki ręcznie robione przez pana Franciszka Pawlika, który był osobą niewidomą, był weteranem pierwszej wojny światowej.  Przed drugą wojną rodzina Pawlików mieszkała w tej kamienicy. Podczas wojny zostali eksmitowani, a sklep zniszczono. Przenieśli się do kamienicy nr 5 w rynku, gdzie pan Pawlik prowadził sklep tytoniowy, ale tylko do momentu, gdy podobny sklep otworzył Niemiec. Dom Franciszka Pawlika był miejscem spotkań lokalnego podziemia AK.

 

Plac Wojska Polskiego nr 20 (przed wojną nr 22)- dom mieszkalno – handlowy, murowany, piętrowy. Układ wnętrz dwutraktowy z sienią na osi głównej. Fasada pięcioosiowa podzielona horyzontalnie, na osi środkowej balkon o żelaznej balustradzie koszowej. Głowna oś nieznacznie zryzalitowana, okna pozbawione obramień. Dach dwuspadowy pokryty dachówką, jeden komin. Ostatnie 30 lat XIX w.

Przed wojną mieszkał tu Józef Kowalczyk, po wojnie pani Helena Kowalczyk. Na dole po prawej stronie istniała przychodnia i poradnia pediatryczna. Następnie w tym samym miejscu zorganizowano kwiaciarnię.

 

Plac Wojska Polskiego nr 21 (przed wojną nr 23) – dom mieszkalno – handlowy, murowany, dwupiętrowy, podpiwniczony. Układ wnętrz dwutraktowy z sienią na osi. Ponad wejściem do sieni znajduje się balkon o starej żeliwnej balustradzie. Fasada pięcioosiowa podzielona horyzontalnie z wyodrębnieniem cokołowej partii pierwszego piętra. Okna wszystkich kondygnacji ujmują proste obramienia, nad oknami pierwszego piętra – proste gzymsy naczółkowe. Zachowane stare drzwi płycinowe prowadzące do sieni. Wysoki dach dwuspadowy pokryty papą, dwa kominy. Ostatnie trzydziestolecie XIX w.

Kamienica Zuzanny Orłowskiej. Gmach mieszczący biura władz powiatowych, wynajmowane od prywatnych właścicieli domu.

Elaborat z 1937 roku podaje nazwiska lokatorów: Leon Wiśniewski, Józef Grabek, Roman Sikorski.

Po wojnie na parterze znajdowały się sklepy: obuwniczy i tekstylny.

 

 

Opracowano na podstawie:

1. Dzieje Turku, Turek 2002

2.Turek. Katalog zabytków sporządzony dla Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków

 w Koninie, Poznań 1984

3. Makary Górzyński, Zabytki miasta Turku i Powiatu Tureckiego, Turek 2009
4. archiwalne egzemplarze „Echa Turku” z opracowaniami historycznymi
5. Wywiady: Marian Dybus, Anna Musialska, Barbara Nowacka

Fotografie:

ze zbiorów Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Koninie oraz Muzeum Miasta Turku.